Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi’nin (SHYD) yayın süreçleri, bilginin tarafsız ve saygın bir şekilde oluşturulması ve yayınlanmasını ilke olarak benimsemiştir. Bilimsel bir çalışmayı ortaya koyan tüm paydaşların (yazar, editör, hakem, yayıncı ve okuyucu), bilimin doğru bir şekilde ilerlemesine katkı sağlaması hedeflendiğinden, hazırlanan bilimsel çalışmaların bilimsel etik ilkelere uygunluğuna önem verilmektedir. SHYD tüm paydaşların aşağıdaki yayın etiği ilkelerine uymasını beklemektedir. Bu etik ilkeler, COPE (Committee on Publication Ethics) tarafından hazırlanan yönerge dikkate alınarak, aşağıda ayrıntılarıyla belirtilen şekilde belirlenmiştir.
Makalenin bilimsel ve etik kurallara uygunluğu yazarların sorumluluğundadır. Yazarın çalışmayla ilişkili verilerin doğruluğundan emin olması, araştırmasına ilişkin kayıtlarını düzenli tutması ve olası bir istek üzerine bu verilere erişim sağlayabilmesi gerekir.
Yazar(lar)ın gönderdikleri çalışmaların özgün olması beklenmektedir. Yazar(lar)ın başka çalışmalardan yararlanmaları durumunda eksiksiz ve doğru bir biçimde atıfta bulunmaları ve/veya alıntı yapmaları gerekmektedir.
Yazar(lar) gönderdiği makalenin başka bir yerde yayınlanmadığından veya kabul edilmediğinden emin olmalıdır. Yazar(lar); sunduğu içerik yayımlanmış veya sunulan içerikle eşleşirse, bu çakışmayı kabul etmek ve alıntı yapmak, gerektiğinde editöre, çalışmasıyla ilgili benzer içeriğe sahip olabilecek herhangi bir çalışma varsa bunun bir kopyasını sunmak, başka kaynaklardan herhangi bir içeriği çoğaltmak ya da kullanmak için izin almak, atıf göstermek durumundadır.
Yazar gösterilen kişilerin tümü, çalışmanın yürütülmesi ve yayınlanması sürecinde görev alan yazar özelliği taşıması, akademik ve bilimsel olarak çalışmaya doğrudan katkı sağlaması gerekmektedir. Yazarlık ölçütlerini tam karşılamamakla birlikte çalışmaya katkı sağlayanlar varsa teşekkür bölümünde belirtilmelidir. Çok merkezli çalışmalarda, yazar olarak gösterilen tüm üyelerinin yukarıda belirtilen koşulları karşılaması gereklidir.
Çok yazarlı makalelerde yazarların araştırmaya katkıları (fikir oluşturma, çalışmanın tasarımı, uygulama, istatistik, yazımı gibi) Yazar Katkı Formu’nda belirtilerek, editör kuruluna iletilmelidir.
Makaleye ilişkin etik kurul onayı ve katılımcılardan alınan bilgilendirilmiş olur gibi araştırma etiği uygulamalarının ayrıntıları, makalenin “Yöntem” kısmında açıkça belirtmelidir. İnsanlar üzerinde yapılan araştırmalarda ‘Etik Kurul Onayı’nın alınması gerekmekte olup etik kurul onayının sisteme (http://www.journalagent.com/shyd) yüklenmesi zorunludur. Etik kurul onayı alınmasına ilişkin TR Dizin Etik İlkeler Akış Şeması (https://trdizin.gov.tr/wp-content/uploads/2022/04/TRDizin_etik_ilkeleri_akis_semasi.pdf) kullanılmalıdır.
Yazar(lar)ın, kullanım hakkı için izin alınması gereken verilerde (tablo, şekil, resim vb.) gerekli izni alması (bunu teşekkür bölümünde belirtmek koşuluyla) ve deney yapılan katılımcıların izninin alındığını gösteren belgeye sahip olması gerekmektedir.
İnsan veya hayvan denek içeren tüm çalışmalar için ulusal ve uluslararası yasalara ve yönergelere uygun olarak, (örneğin, WMA Helsinki Bildirgesi, NIH Laboratuvar Hayvanlarının Kullanımına İlişkin Politika, Hayvanların Kullanımına İlişkin AB Direktifi ile T.C. Sağlık Bakanlığı’nın ilgili yönetmeliklerine uygun olarak) gerekli onayların alındığının belirtilmesi, denek mahremiyetine saygı gösterilmesi gerekmektedir.
Herhangi bir çıkar çatışması durumunda veya makaleyle ilgili etik bir ihlal belirlendiğinde, bu durum editör ve yayıncı ile paylaşılmalı ve bu durum, editör kuruluna iletilerek, başlık sayfasında ve kaynaklardan önce belirtilen ‘Çıkar çatışması’ başlığında açıklanmalıdır.
Araştırma için alınmış finansal destek, bağış vb. yardım söz konusu ise teşekkür bölümünde ve kaynaklardan önceki bölümde belirtilmelidir.
Yazar(lar)ın yayınlanmış, erken görünüm veya değerlendirme aşamasındaki çalışmasıyla ilgili yanlış bir durumu fark etmesi durumunda, dergi editörünü veya yayıncıyı bilgilendirmesi, düzeltme veya geri çekme işlemlerinde editörle iş birliği yapma yükümlülüğü bulunmaktadır.
- EDİTÖR KURULUNUN ETİK SORUMLULUĞU
SHYD editör ve editör yardımcılarının aşağıdaki etik ilke ve sorumlulukları üslenmeleri gerekmektedir.
Editörler, SHYD’de yayınlanan her yayından sorumlu olup bu bağlamda; okuyucu ve yazarların bilgi gereksinimlerini karşılama, derginin sürekli olarak gelişimini sağlama, dergide yayınlanan çalışmaların kalitesini artırma, yayın süreçlerine ilişkin açıklık ve şeffaflığı sağlama, etik ilkeleri dikkate alarak tüm süreçleri yürütme gibi rol ve yükümlülükleri yerine getirmek zorundadır.
SHYD gönderilen çalışmaları, bilimsel bütünlüğü, konunun özgün ve güncelliği, derginin amaç ve kapsamına uygun olması açısından değerlendirerek, uygun olmaması durumunda reddeder.
Editör ve yayın kurulu, makalelerin içerik ve yayın sürecindeki kalitesinden sorumlu olup hatalı durumlarda gerekli düzeltmeyi yapar.
Editörler; hakem kurulu üyelerinin, çalışmaları tarafsız ve bağımsız olarak değerlendirmelerini sağlama, yeni hakem kurulu üyelerini belirlerken niteliklerini dikkate alma, derginin yayın politikaları ve gelişimine ilişkin sürekli etkileşim içerisinde olma, gerektiğinde bilgi ve eğitim toplantıları yapma gibi yükümlülükleri yerine getirmelidir.
Editörler, yazarların etnik, cinsiyet, uyruk, dini ve siyasi özelliklerinden bağımsız olarak, dengeli, yansız ve adil şekilde makaleleri değerlendirmekle yükümlüdür.
Editörler, derginin "Kör Hakemlik ve Değerlendirme Süreci"ni tanımlayarak, tüm süreçlerin buna uygun yürütülmesini sağlamalıdırlar. Ayrıca, yazarları bu sürece ilişkin bilgilenmelerini sağlayacak ayrıntıda bir "Yazar Kılavuzu" oluşturmak ve bunu, belirli zamanlarda güncellemek zorundadır.
Sisteme yüklenen makalelere ilişkin tüm bilgileri, makale yayınlanana kadar gizli tutmak zorundadırlar. Ayrıca, yazarlara açıklayıcı ve bilgilendirici şekilde geri bildirim vermeleri gereklidir.
Etik ihlale ilişkin bir yakınma olması durumunda, derginin politika ve prosedürüne bağlı kalarak gerekli işlemleri uygulamak zorundadır. Ayrıca, yazarlara ilişkin yakınma durumunda savunma fırsatı vererek, çalışma kime ait olursa olsun gerekli yaptırımları uygulamak zorundadır.
Editörler, hakem atama konusunda tam yetkili olup yazarlar, editör kurulu ve hakemler arasında çıkar çatışmasına izin vermez. Ayrıca, SHYD’de yayınlanacak makalelerle ilgili son kararı vermekle yükümlüdür.
Editörler; hakem havuzunun genişletilmesi, makalenin konu alanına uygun hakemi atamaya özen gösterilmesi, kör hakemlik sürecinde hakem bilgilerinin gizliliğini sağlama, değerlendirme sürecinin tarafsız, bilimsel ve nesnel bir şekilde yapılabilmesi için gerekli bilgi ve desteği sağlama, hakem performansını artırmaya yönelik uygulama ve politikaların belirlenmesi gibi çalışmaları yerine getirmek zorundadır.
Editörler; değerlendirilen çalışmalarda yer alan deneklere veya görsellere ilişkin kişisel verilerin korunmasını sağlamakla yükümlüdür. Çalışmada kullanılan deneklerin/katılımcıların, açık onayının alındığının belgeli olmadığı durumda çalışmayı reddetmek hakkına sahiptir.
Editörler; yayınlanan tüm makalelerin fikri mülkiyet hakkını korumakla, olası ihlallerde derginin ve yazar(lar)ın haklarını savunmakla yükümlüdür. Ayrıca editörler, yayınlanan tüm makalelerdeki içeriklerin başka yayınların fikri mülkiyet haklarını ihlal etmemesi adına intihal denetimi yapmak gibi önlemleri almak zorundadır.
Editörler; yazar(lar), hakemler ve diğer editörler arasındaki olası çıkar çatışmalarını göz önünde bulundurarak, çalışmaların yayın sürecinin bağımsız ve tarafsız bir şekilde tamamlaması için gerekli önlemleri alır ve saptanan durumlar varsa etik ilkeler doğrultusunda değerlendirir.
- HAKEMLERİN ETİK SORUMLULUKLARI
SHYD’ye gönderilen tüm çalışmalar, nesnel ve bağımsız değerlendirilme olanağı sağlaması nedeniyle "Çift Kör Hakemlik" süreciyle değerlendirilmektedir. Bu süreçte hakemler yazarlar ile doğrudan iletişime geçememekte ve hakem değerlendirme formu ve yorumları, dergi yönetim sistemi aracılığıyla yazar(lar)a iletilmektedir. Bu süreçte, değerlendirme formları ve tam metinler üzerindeki hakem yorumları editör aracılığıyla yazar(lar)a geri gönderilmektedir. Bu bağlamda SHYD için değerlendirme yapan hakemlerin aşağıdaki etik ilkelere uygun davranması beklenmektedir.
Hakemler, makaleleri yazarların etnik, cinsiyet, uyruk, din ve siyasi özelliklerinden bağımsız şekilde, zamanında inceleyerek, tarafsız bir yargıya varmak zorundadır.
Hakemler, makale ile ilgili çalışmaları bilerek, herhangi bir telif hakkı ihlali veya intihal fark ettiğinde editöre raporlandırmalıdır.
Hakemler, gönderilen makaleye ilişkin tüm bilgileri gizli tutmalıdır.
Hakemler, makaleye ilişkin kendini yetkin hissetmediğinde veya geri dönüş için yeterli zamanı olmadığında, bunu sistemden makaleyi değerlendirmeyi reddederek belirtmelidir.
Yayınlanacak makalenin kalitesini yükseltmeye yardımcı olacak yönlendirmelerde bulunmalı, çalışmayı titizlikle inceleyerek, yorumlarını yapıcı ve nazik bir dille yazara iletmelidir.
Hakemlerin makaleleri kendileri için kopyalamaları uygun olmayıp, editörün izni olmadan makaleyi başkasıyla da paylaşmamaları gerekir.
Gizlilik ilkesi gereği hakemler, değerlendirme süreci tamamlandıktan sonra makalelerin kopyalarını yok etmeli veya editöre göndermelidir.
Editör, ret yanıtı verilen veya geri gönderilen makalelerin kopyalarını yok etmelidir.
Potansiyel çıkar çatışmalarının (mali, kurumsal, iş birlikçi ya da yazar/yazarlar arasındaki diğer ilişkiler) farkında olmalı ve gerekirse bu konuda editörleri uyarmalıdır.
- YAYINCININ ETİK SORUMLULUKLARI
Yönetici Hemşireler Derneği’nin bir yayını olan SHYD, bu mesleki örgütün kuruluş amacı doğrultusunda meslek üyelerinin akademik gelişimine katkı sağlamak üzere, kar amacı güdülmeden ve kamu yararını gözetilerek yayınlanmaktadır. Yönetici Hemşireler Derneği Yönetim Kurulu, SHYD yayın süreçlerine ilişkin olarak aşağıdaki etik sorumlulukların bilincinde hareket eder.
Bilimsel bir çalışmada görev alan tüm paydaşlar gibi yayıncı olarak, tüm etik ilkeler kapsamında hareket eder.
Bağımsız editör kararının oluşturulmasını güvenceye alarak, ekonomik veya politik kazançları gözetmeksizin tüm yayın sürecinde editörlerin son karar verici olmalarına ortam sağlar.
Kişilerin etik olmayan bir durumla (sahtecilik, çarpıtma, dilimleme, sahte yazarlık vb.) karşılaşmaları durumunda çekinmeden yayıncı veya editörlerle iletişime geçmeleri sağlanır.
- ÇIKAR ÇATIŞMASI
Ekonomik veya kişisel yarar sağlanan durumlar, çıkar çatışmasını meydana getirmektedir. Bilimsel çalışmanın yapılmasının tüm süreçlerinde ve yayınlanma aşamasında, makalelerin güvenilirliğinin sağlanması, bilimsel çalışmanın çıkar çatışmalarının açık bir şekilde ele alınmasıyla doğrudan ilişkili olduğundan, çıkar çatışması özenle ele alınmalıdır.
Finansal ilişkiler, en kolay belirlenebilen çıkar çatışmalarını oluşturmakla birlikte, derginin, yazar(lar)ın ve bilimin güvenilirliğini ciddi olarak zedelemektedir. Yazar(lar), çalışmanın tüm verilerine erişimi kısıtlayan veya verileri analiz etme, yorumlama, makaleleri hazırlama, yayınlama vb. aşamalarına müdahale eden, kar amaçlı veya kar amacı gütmeyen sponsorlarla anlaşmalara girmekten kaçınmalıdır.
Çıkar çatışmalarının önlenmesi adına editörler de çalışmaların değerlendirilmesi sırasında aralarında herhangi bir ilişki bulunabilecek kişileri bir araya getirmekten kaçınmalıdır. Makaleler hakkında son kararı veren editörlerin, karar verecekleri konuya ilişkin hiç kimseyle kişisel, profesyonel veya finansal bağlarının olmaması gerekmektedir. Yazar(lar) ve hakemlerin, makalelerin etik ilkeler doğrultusunda değerlendirilebilmesinde bağımsız bir sürecin yürütülebilmesi için olası çıkar çatışmalarından editör kurulunu bilgilendirmeleri gerekir.
Editör kurulu, bütün bu durumları göz önünde bulundurarak değerlendirme sürecinin tarafsız bir şekilde yürütülebilmesi için özverili bir şekilde çalışmak zorundadır.
- İNTİHAL POLİTİKASI
Editörler, dergiye gönderilen çalışmalarla ilgili aşırma, atıfları doğru göstermeme, veri sahteciliği iddia ve şüpheleri karşısında COPE kurallarına uygun olarak hareket eder.
İntihal (aşırma), kasti olup olmaması önemsenmeksizin bir etik ihlal olarak kabul edilmektedir. Çalışmaların başka kaynaklarla, referans gösterilmeden benzeşmesi ve bu haliyle yayına alınması etik olmamasının yanında suç olduğundan, kabul edilemez. Bu nedenle SHYD yayın politikası gereği, yayınlanacak olan tüm çalışmalar için intihal denetimi yapılması zorunludur. Bu bağlamda dergiye gönderilen tüm çalışmaların, çift kör hakem değerlendirmesi tamamlandıktan sonra, Turnitin veya iThenticate yazılımları aracılığıyla değerlendirmeleri yapılmaktadır.
Çalışmalarda kıstas eşleşme yüzdesi olmayıp, eşleşen paragraflar, atıf ve göndermelerin düzgün olması, eşleşen yerlerin makaledeki yeri, çalışmanın hangi kaynakla eşleştiği gibi yüzde oranının dışında ölçütlere bağlı olarak, uzman bir ekip tarafından bir denetleme yapılmaktadır. Hazırlanan intihal raporu dergi editörü tarafından değerlendirilmekte ve bu rapora göre yazardan makalede bulunan hataları düzeltip tekrar göndermesi istenebildiği gibi kabul veya reddedilebilmektedir. Çalışmanın bu süreçte kabul edilip edilmemesinde son karar baş editöre aittir.
Bu standartlara uygun olmayan tüm makaleler yayından çıkarılmakta ve bu durum yayından sonra belirlenmiş, olası kuraldışı, uygunsuzlukları içeren makaleler içinde geçerli olmaktadır.
İnsan ve Hayvan Hakları, Bilgilendirilmiş Olur
SHYD yayınladığı makalelerin, ticarî kaygılardan uzak ve konu ile ilgili en iyi etik ve bilimsel standartlarda olması koşulunu gözetmektedir. Makalelerin etik kurallara uygunluğu yazarların sorumluluğundadır.
Bu bağlamda dergide yayınlanmak üzere gönderilen makalede, klinik deneylere katılan denekler ile ilgili olarak etik ilkelere uyulduğunun kesinlikle belirtilmesi gerekmektedir. Ayrıca deneyin türüne göre gerekli olan yerel veya ulusal etik komitelerden alınan onay yazıları, yazı ile birlikte gönderilmelidir. Bununla birlikte deneye katılan kişiler/hastalar ya da vâsilerinden yazılı bilgilendirilmiş olur alındığını belirten bir yazı ile beraber tüm yazarlar tarafından imzalanmış bir belgenin editöre gönderilmesi gerekmektedir. Hastalardan bilgilendirilmiş olur alınmadan hastaların ismi, isimlerinin baş harfleri ya da hastane numaraları gibi tanımlayıcı bilgileri, fotoğrafları ve soy ağacı bilgileri vb. bilimsel amaçlar açısından çok gerekli olmadıkça yayınlanmamasına özen gösterilir.
Özellikle olgu sunumlarında, çok gerekli olmadıkça hasta ile ilgili tanımlayıcı ayrıntılar çıkarılmalıdır. Örneğin; fotoğraflarda göz bölgesinin maskelenmesi, kimliğin gizlenmesi için yeterli olmadığında veya kimlik bilgilerinin gizlenmesi için veriler değiştirildiyse, yazarlar bu değişikliklerin bilimsel anlamı etkilemediği konusunda güvence vermelidir. Olgu sunumlarında yer verilen hastalardan “bilgilendirilmiş olur” alınmalı ve bu makalede belirtilmelidir.
Bu tip çalışmaların varlığında yazar(lar), makalenin YÖNTEM bölümünde, bu ilkelere uygun olarak çalışmayı yaptıklarını, kurumlarının etik kurullarından ve çalışmaya katılmış insanlardan “bilgilendirilmiş olur” aldıklarını belirtmek zorundadır.
Makalede, doğrudan veya dolaylı ticarî bağlantı veya çalışma için maddî destek veren kurum bulunması durumunda yazar(lar); kaynak sayfasından önceki bölümde, kullanılan ticarî ürün, ilaç, ilaç firması vb. ile ticari hiçbir ilişkisinin olmadığını veya varsa nasıl bir ilişkisinin olduğunu (konsültan, diğer anlaşmalar vb.) bildirmek zorundadır.
Politikaların hazırlanması ve benimsenmesi sürecinde yararlanılan kaynaklar:
Budapeşte Açık Erişim Bildirgesi ICMJE (International Committee Of Medical Journal Editors) Creative Commons COPE (Committee on Publication Ethics) Research on Health Databases (Declaration of Taipei) Eğitim ve Bilim Dergisi Yayın Politikaları DOAJ Principles of Transparency and Best Practice In Scholarly Publishing, Version 3 YÖK Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi
